To już ostatni artykuł z serii ochrony radiologicznej lotnisk. W tej części przejdziemy bezpośrednio do oceny zagrożenia pochodzącego ze skanerów ciała oraz skupimy się na tym, jak przepisy prawne dotyczące stosowania specjalistycznych urządzeń zabezpieczają społeczność lotnisk. Zależnie od zastosowanej technologii należy brać pod uwagę różnego rodzaju problemy związane z ochroną zdrowia i przestrzegać przepisów prawa oraz ograniczeń dotyczących dawki promieniowania.
Co ciekawe mimo licznych badań europejskich i międzynarodowych dotyczących aspektów bezpieczeństwa skanerów ciała oraz wykorzystywanych przez nie technologii, przeanalizowano je w sposób bardzo ogólny w obszarze wpływu na organizm człowieka. Badania, o których mowa dotyczyły narażenia na fale radiowe oraz promieniowanie jonizujące osób poddawanych kontroli bezpieczeństwa, operatorów oraz innych osób pracujących w pobliżu systemów.
1. Zagrożenie pochodzące ze skanera – rozpraszanie wsteczne promieniowania rentgenowskiego
Wykorzystanie urządzeń rentgenowskich jest określane przez przepisy Euratom (dyrektywa 2013/59/Euratom) w zakresie ochrony przed promieniowaniem. W szczególności podlega to przepisom w sprawie niemedycznego wykorzystania promieniowania jonizującego. Zgodnie z tymi wymienionymi przepisami maksymalne narażenie na promieniowanie nie może być większe niż 1 mSv rocznie dla obywateli oraz 20 mSv rocznie dla narażonych pracowników. (Krajowe upoważnienia do zastosowania urządzeń wykorzystujących promieniowanie jonizujące są wydawane na podstawie oceny potencjalnych dawek narażenia i częstotliwości narażenia, w celu oszacowania możliwego skumulowanego oddziaływania promieniowania jonizującego.)
Np. załogi lotnicze przy pewnego rodzaju – w zależności od czasu przelotu są poddawane w trakcie lotu narażeniom przekraczającym 1 mSv rocznie, dlatego też są objęte specjalną ochroną zgodnie z prawodawstwem europejskim.
Niestety mimo licznych badań i różnych rozwiązań rentgenowskie skanery ciała nadal będą narażać kontrolowane osoby na promieniowanie jonizujące, jednakże sama dawka jest niska. Zastosowanie technologii rentgenowskiej powinno zostać poprzedzone oceną proporcjonalności i uzasadnione w proponowane środki ochrony. Typowe skanowanie przy pomocy urządzania wykorzystującego rozpraszanie wsteczne promieniowania rentgenowskiego, osoba kontrolowana otrzyma dawkę promieniowania wynoszącą od 0,0235 do 0,1 µSv36. Dawki promieniowania kumulują się, a zatem całkowita dawka otrzymana przez daną osobę będzie zależna od liczby skanowań. Osiągnięcie limitu dawki będzie wymagać ok. 40 skanowań dziennie, bez uwzględnienia innych narażeń.
Dla operatorów skanerów ciała lub osób pracujących w ich pobliżu, przewidziano, że otrzymywana dawka może wynosić 0,01 µSv na skanowanie, tj. na jednego pasażera, bez specjalnej ochrony operatora. Zakładając skanowanie 500 pasażerów dziennie, dawka dla operatora wynosi od 300 µSv do 1 tys. µSv rocznie. Ogólne badania wykazują, że narażenie związane z użyciem technologii rozpraszania wstecznego fal rentgenowskich szacuje się jako równoważne kilku procentom (2%) dawki naturalnego promieniowania jonizującego otrzymywanej przez pasażerów. Odpowiada to kilku minutom narażenia na promieniowanie kosmiczne podczas długiego lotu.
2. Zagrożenie pochodzące ze skanera – obrazowanie z wykorzystaniem transmisji promieniowania rentgenowskiego
Dawka promieniowania otrzymywana przez osoby w przypadku zastosowania technologii transmisji promieniowania jest dużo większa niż dawka w przypadku zastosowania technologii rozpraszania wstecznego. W związku z tym nie bierze się tego typu obrazowania pod uwagę jako środka regularnej kontroli bezpieczeństwa w ramach ochrony lotnictwa.
Ta technologia jest w zasadzie ograniczona do użycia przez policję w razie powstania uzasadnionego podejrzenia.
Dawka emitowana przez urządzenia wytwarzające obrazy z wykorzystaniem transmisji promieniowania jest wyraźnie wyższa od dawki emitowanej przez skanery ciała wykorzystujące rozpraszanie wsteczne promieniowania rentgenowskiego, zwykle wynosi około 0,1-5 µSv na skanowanie, zależnie od zastosowanego systemu i wymaganej rozdzielczości. Dawka otrzymana w związku z użyciem skanerów transmisyjnych o wyższej rozdzielczości (2-5 µSv/skanowanie) może doprowadzić do przekroczenia niektórych z zalecanych limitów rocznych. Ze względu na właściwości i dostępność skutecznych alternatyw wykorzystujących promieniowanie niejonizujące lub słabo jonizujące, do celów ochrony lotnictwa w Europie nie używa się technologii transmisyjnej.
3. Jakie rozwiązania można realnie wprowadzić w zakresie ochrony zdrowia w związku z użyciem skanerów ciała wykorzystujących promieniowanie rentgenowskie?
O ile dawki emitowane przez rentgenowskie skanery ciała w związku z kontrolą bezpieczeństwa są raczej małe, to jednak jest oczywiste, że wszelkie narażenie na promieniowanie jonizujące, nawet małe, może mieć długoterminowy wpływ na stan zdrowia. Dlatego też narażenie nawet na poziomie niższym od limitów dawki ustanowionych prawodawstwem europejskim wymaga, aby wszelkie decyzje o narażeniu na promieniowanie jonizujące były uzasadnione korzyściami gospodarczymi lub społecznymi równoważącymi potencjalne szkody spowodowane promieniowaniem. Ponadto środki ochrony przed promieniowaniem muszą gwarantować, że wszystkie narażenia są utrzymane na najniższym rozsądnie osiągalnym poziomie (zasada ALARA) dla pracowników, ogółu społeczeństwa i populacji jako całości. Dlatego też, jeśli i gdy stosuje się technologię promieniowania jonizującego, poprawioną efektywność pod względem bezpieczeństwa, w porównaniu z zastosowaniem technologii promieniowania niejonizującego, należy oceniać w odniesieniu do ewentualnych skutków zdrowotnych, a w związku z tym uzasadnić istotnym podniesieniem poziomu ochrony. Można również wziąć pod uwagę specjalne względy, gdy chodzi o pasażerów szczególnie wrażliwych na promieniowanie jonizujące, głównie kobiety w ciąży i dzieci.
4. Jak prawo dba o pracowników lotnisk?
Zgodnie z przepisami Euratom (dyrektywa 96/29/Euratom) państwa członkowskie są odpowiedzialne za przeprowadzenie dogłębnej oceny ryzyka i podjęcie decyzji, czy czynność narażającą osoby na promieniowanie można uznać za uzasadnioną, czy też nie. Na przykład ocena wpływu radiologicznego skanerów ciała wykorzystujących promieniowanie jonizujące byłaby uzależniona od różnych czynników, takich jak:
– czy wszyscy pasażerowie są poddawani planowemu skanowaniu, czy też pasażerów do skanowania wybiera się wyrywkowo lub na podstawie szczególnych kryteriów;
– czy grupom wrażliwym ze względów zdrowotnych zapewnia się specjalne traktowanie.
Państwa członkowskie powinny ocenić każdy konkretny przypadek zastosowania w portach lotniczych na podstawie szczegółowej analizy ewentualnych skutków dla zdrowia i dostępnych środków ochronnych. Na podstawie takiej analizy państwa członkowskie będą mogły podjąć decyzję także o zastosowaniu bardziej rygorystycznych rozwiązań niż wymogi prawne UE. Należy zaznaczyć, że ustawodawstwo krajowe niektórych państw członkowskich obecnie zabrania narażania osób na promieniowanie jonizujące do celów innych niż medyczne.
Podsumowując bezpieczeństwo pasażerów na lotnisku jest głównym i nadrzędnym celem każdego portu. Aby móc je zapewnić należy się skupić nie tylko na samych pasażerach, ale na osobach, które to bezpieczeństwo zapewniają. Ich zdrowie oraz rola stanowią podstawę do spełnienia założonego celu. A to, że pewne zagrożenia nie są widoczne gołym okiem, to nie oznacza, że ich nie ma.
