Przychodzi baba do lekarza. A baba to kobieta w wieku rozrodczym…

W świetle nowelizacji ustawy Prawo atomowe (2019) kobiety w wieku rozrodczym zostały objęte szczególną uwagą, którą powinni się kierować pracownicy ochrony zdrowia podczas rentgenodiagnostyki [1, 2]. Jednakże w treści aktu prawnego nie znajdziemy rozwinięcia pojęcia wieku rozrodczego. Zgodnie z definicją internetowego Słownika Języka Polskiego, to „wiek, w którym kobieta może rodzić dzieci” [3]. Główny Urząd Statystyczny (GUS) precyzuje, że w Polsce jest to przedział od 15. do 49. roku życia [4]. W 2014 roku Polki w tym wieku stanowiły 46,5% populacji kobiet, co było udziałem wyższym o 2,5% w stosunku do ogólnej liczby kobiet zamieszkujących pozostałe kraje członkowskie Unii Europejskiej [5]. Taki sam jak GUS zakres lat rekomenduje World Health Organization (WHO) [6]. Natomiast American College of Radiology (ACR) wskazuje wiek od 12. do 50. roku życia kobiety jako rozrodczy [7, 8]. 

Definicja GUS, WHO i ACR zamyka wiek rozrodczy w określonym przedziale „od-do”. Postawione granice opisują znamienną statystycznie część populacji, jednakże powinny być one weryfikowane indywidualnie w przypadku kobiet, których lata życia oscylują około tych granic. Wynika to z faktu, że biologii rozrodu z licznymi zmiennymi nie da się ująć w sztywne ramy. 

American Collage of Radiology zaleca wprowadzenie do wywiadu krótkiej ankiety, która obejmuje między innymi pytania o datę ostatniej miesiączki oraz uwarunkowania, które bezsprzecznie wskazują, że kobieta nie może być w ciąży np. usunięcie macicy, okres pomenopauzalny [7]. Przy okazji należy przypomnieć, że menopauza to ostatnie krwawienie miesiączkowe, po którym w ciągu kolejnych 12 miesięcy miesiączka nie występuje i nie stwierdza się żadnych patologicznych przyczyn tego stanu [9]. W przypadku dojrzałych kobiet, których wiek zbliża się lub przekroczył górną granicę mogą pojawić się wątpliwości szczególnie, gdy miesiączki są nieregularne. 

W sytuacji jakichkolwiek wątpliwości, w przypadku badań planowych z rentgenodiagnostyki klasycznej i tomografii komputerowej w obrębie jamy brzusznej i miednicy, należy wykluczyć ciążę. W radiografii klatki piersiowej, kończyny górnej i dolnej, głowy i szyi oraz mammografii weryfikacja nie jest wymagana.  Podobnie jak w przypadku tomografii komputerowej głowy i klatki piersiowej [8].  Wymienione procedury w zakresie narażenia zarodka lub płodu obciążone są ekspozycją poniżej wartości NOAEL (ang. no observable effect level), czyli najwyższej dawki przyjętej jako poziom promieniowania rentgenowskiego niewywołującego obserwowalnych skutków (efekty są biologicznie lub statystycznie nieistotne) [10]. 

W swoich zaleceniach z 2007 r. International Committee on Radiological Protection (ICRP) stwierdza, że poniżej dawki 100 mGy nie powinny wystąpić żadne deterministyczne skutki o praktycznym znaczeniu [11, 12].   Stochastyczne skutki promieniowania jonizującego wynikają z uszkodzenia pojedynczej komórki i mogą prowadzić do karcynogenezy (procesu nowotworzenia). Nie ma absolutnego progu dawki, a ryzyko uszkodzenia wzrasta wraz z dawką promieniowania. Dawki promieniowania do 1 mGy u płodu są uważane za dopuszczalne, ponieważ wiążą się ze zwiększonym ryzykiem karcynogenezy mniejszym niż 1 przypadek na 10 000 badań [12, 13]. Obrazowanie radiologiczne struktur anatomicznych kończyny górnej oraz kończyny dolnej od kolan do stóp, a także powyżej przepony spełniają opisany warunek i dlatego nie trzeba ich wstrzymywać u kobiet w ciąży, o ile badanie jest wskazane, a dawka racjonalna zgodnie z zasadą optymalizacji. Jedynie kwalifikacja do wykonania radiografii klatki piersiowej w trzecim trymestrze ciąży wymaga głębszego namysłu i rozważenia korzyści nad ryzykiem możliwej dawki na płód ze względu na wysoko położoną macicę [8].

Pacjentka w wieku rozrodczym podczas procesu udzielania świadczeń zdrowotnych z rentgenodiagnostyki bezsprzecznie wymaga indywidualnego podejścia.  Pamiętajmy, że w diagnostyce rentgenowskiej nie chodzi o przyciśnięcie przycisku, lecz o to aby przycisk ekspozycji wcisnąć odpowiedzialnie. 

Źródła: ↓

1. Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe (t. jedn. Dz. U. z 2019 r., poz. 1792).
2. Wróblewska D, Możdżeń P. Nowelizacja ustawy – Prawo atomowe w zakresie regulacji dotyczących stosowania promieniowania jonizującego w medycynie. Inżynier i Fizyk Medyczny. 2019; Sup.: 5-30.
3. Internetowy Słownik Języka Polskiego. Wiek rozrodczy.  https://sjp.pwn.pl/slowniki/wiek%20rozrodczy.html [online]
   Data pobrania: 14.09.2020.
4. Główny Urząd Statystyczny. Wiek rozrodczy. https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-publicznej/864,pojecie.html [online]
   Data pobrania: 14.09.2020.
5. Główny Urząd Statystyczny. Sytuacja demograficzna Polski na tle Europy (2017). https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5468/27/1/1/sytuacja_demograficzna_polski_na_tle_europy.pdf [online]
   Data pobrania: 14.09.2020.
6. WHO: Sexual and reproductive health. http://www.who. int/reproductivehealth/ topics/infertility/definitions/en/ [online]
   Data pobrania: 27.03.2018.
7. ACR practice guideline for imaging pregnant or potentially pregnant adolescents and women with ionizing radiation. 2008; Resolution 26.
8. ACR–SPR: Practice parameter for imaging pregnant or potentially pregnant adolescents and women with ionizing radiation. 2013;  Resolution 48.
9. Pertyński T, Stachowiak G. Menopauza — fakty i kontrowersje. Endokrynol Pol. 2006; 57(5): 525-534.
10. Robert L Brent. Saving lives and changing family histories: appropriate counseling of pregnant women and men and women of reproductive age, concerning the risk of diagnostic radiation exposures during and before pregnancy. Am J Obstet Gynecol. 2009; 200(1): 4-24.  doi: 10.1016/j.ajog.2008.06.032.
11. Recommendations of the International Commission on Radiological Protection. ICRP Publication 103. Ann ICRP 2007; 37:2–4. 
12. Tremblay E, Thérasse E, Thomassin- Naggara I, Trop I. Guidelines for use of medical imaging during pregnancy and lactation. Radiographer, 2012, 32, 897-911.
13. Wall BF, Meara JR, Muirhead CR, Bury RF, Murray M. Protection of pregnant patients during diagnostic medical exposures to ionising radiation: advice from the Health Protection Agency, the Royal College of Radiologists and the College of Radiographers. Documents of the Health Protection Agency: Radiation, Chemical and Environmental Hazards. United Kingdom, 2009.