Zgodnie z Ustawą z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz.U.2020.0.141) art. 2 pkt. 1 „dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności.” A to oznacza, że dzieckiem jest zarówno niemowlę jak i nastolatek. Przy czym każde z wymienionych ma inną wagę i wzrost, która różni się znacząco. Pacjenci, którzy osiągnęli wiek powyżej 16 lat są traktowani jak dorośli [1].
Ochrona radiologiczna to całokształt działań i przedsięwzięć zmierzających do zapobiegania narażeniu ludzi i środowiska na promieniowanie jonizujące, a w przypadku braku możliwości zapobieżenia takiemu narażeniu, działania zmierzające do ograniczenia szkodliwego wpływu tego promieniowania na zdrowie przyszłych pokoleń (skutki genetyczne). [2]
W Polsce najważniejszym dokumentem regulującym narażenie medyczne jest Ustawa o Prawie Atomowym z dnia 29 listopada 2000 r. (Dz. U. z 2019 r. poz. 1792, z 2020 poz. 284, 322), a w Europie Dyrektywa Rady 2013/59/EUROATOM z dnia 5 grudnia 2013 r. W przypadku wymagań dotyczących sprzętu medycznego czy systemu zapewniania jakości najważniejszym Rozporządzeniem jest aktualnie Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 3 kwietnia 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej, gdzie można znaleźć poziomy referencyjne jako DAP dla pacjenta pediatrycznego [3,4,5].
Ochrona radiologiczna dzieci wydaje się być bardzo wymagającym tematem, ze względu na to, że dzieci są dziesięć razy bardziej wrażliwe na stochastyczne skutki promieniowania jonizującego niż dorośli. Wynika to z wyższego współczynnika podziału komórki [6]. Obawa może wynikać z tego, że dziecko otrzyma zwiększoną skumulowaną dawkę promieniowania w ciągu całego życia i ma ono dłuższe życie, w którym efekty mogą się objawiać [7]. Zadaniem ochrony radiologicznej jest ograniczenie skutków stochastycznych, do których można zaliczyć uszkodzenie DNA i indukcja nowotworu, uszkodzenie DNA komórek płciowych w gonadach oraz wywołanie skutków dziedzicznych. Badania z użyciem promieniowania jonizującego wykonuje się u dzieci tylko w razie konieczności [8].
Jednym z najważniejszych czynników ochrony przed promieniowaniem u dzieci jest powód ścisłego wskazania do wykonania badania, stan kliniczny i specyfika diagnostyczna. W przypadku badań dzieci istnieją inne metody diagnostyczne niż rentgen lub tomografia, warto zwrócić uwagę na rezonans magnetyczny czy ultrasonograf [8].
Przy stosowaniu promieniowania jonizującego zawsze należy pamiętać o zasadzie ALARA (As Low As Reasonably Acievable – tak nisko jak jest to realnie możliwe), stanowiącej podstawę bezpiecznej praktyki radiologicznej [9].
Ochrona radiologiczna w pigułce:
Generator
Stosowanie generatorów o średniej i wysokiej częstotliwości powoduje osiąganie możliwie jak najniższej dawki bez udziału uzyskiwania słabego promieniowania, które jest nieprzydatne w obrazowaniu a jedynie zwiększa dawkę [10].
Napięcie prądu
Napięcie prądu stosowane przy tułowiu u dzieci nie powinno przekraczać 65kV. W przypadku nastolatków, gdzie grubość klatki piersiowej przekracza 15cm stosuje się technikę wysokonapięciową 125kV [10].
Filtracja
W przypadku dzieci stosuje się dodatkowy filtr 1mm Al oraz filtr o grubości od 0,1mm do 0,2mm Cu [10].
Kolimacja
Zdjęcia należy maksymalnie kolimować w wyniku czego zmniejsza się ilość promieniowania pierwotnego i rozproszonego [10].
Pozycja pacjenta
Pacjent powinien być w jak najbliższej odległości od sprzętu, żeby nie utracić dawki promieniowania przechodzącej przez pacjenta. Należy stosować aparaty z uzyskaniem jak najmniejszej odległości między stołem a kasetą lub stołem a wzmacniaczem. W przypadku niemowląt leżą one bezpośrednio na kasecie i zdjęcia wykonywane są w projekcji AP (przednio-tylnej) na wzgląd krwiotwórczego szpiku kości, który znajduje się na grzbiecie. Należy też zwrócić uwagę w razie braku współpracy dziecka na urządzenia służące do unieruchomienia (bobiks) lub podtrzymywania pacjenta we właściwej pozycji w celu uniknięcia stosowania pomocy rodziców bądź opiekunów prawnych. Jeśli zachodzi potrzeba skorzystania z pomocy rodzica należy udostępnić fartuch ołowiany pełny, osłonę na tarczycę oraz okulary ochronne. W przypadku rodzica – matki istnieje możliwość ciąży, dlatego najczęściej dziecko przytrzymuje ojciec [10]
Kratka przeciwrozproszeniowa
Nie zaleca się stosowania kratek ze względu na zwiększanie dawki promieniowania, co niekoniecznie może zagwarantować wysoką jakość obrazu [10].
System przechwytywania obrazu (image – capturing system)
System film – ekran z klasą czułości od 400 do 800. Płyty pozwalają osiągać znakomitą jakość obrazu oraz zmniejszać dawkę poprzez zastosowanie dodatkowej filtracji i uniknięcie obniżenia jakości obrazu [10].
Środki ochrony bezpośredniej
Podstawą jest ochrona narządów promienioczułych. Jednakże warto tę ochronę stosować nadmiernie. Do osłonienia pacjenta stosuje się: fartuchy ołowiane w postaci pełnego fartucha na tułów oraz na biodra, półfartucha ochronnego, osłony na tarczycę, płaszcza ochronnego (o parametrach przód 0,5mm Pb, tył 0.25mm Pb), okularów ochronnych, rękawic ołowianych, bądź fartuchów jednostronnych w stomatologii [3,11].
Doświadczenie elektroradiologa
Największy wpływ na zmniejszenie dawki i otrzymanie jak najlepszego badania ma elektroradiolog, który w zależności od pacjenta odpowiednio dobiera parametry badania, stosuje środki ochrony bezpośredniej, ogranicza kolimację i bezpośrednio wpływa na zachowanie pacjenta. Informację o przebytym badaniu dziecka (osoba poniżej 16 roku życia) z użyciem promieniowania jonizującego należy wpisać do Książki Zdrowia Dziecka [3,12].
Źródła: ↓
- Dziecko, https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/rzecznik-praw-dziecka-16862415/art-2, data dostępu 27.02.2021
- Ochrona radiologiczna, https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/appmanager/ciop/pl?_nfpb=true&_pageLabel=P30001831335539182278&html_tresc_root_id=21379&html_tresc_id=21918&html_klucz=19558&html_klucz_spis, data dostępu 27.02.2021
- Ustawa o Prawie Atomowym z dnia 29 listopada 2000 r. (Dz. U. z 2019 r. poz. 1792, z 2020 poz. 284, 322), data dostępu 27.02.2021
- DYREKTYWA RADY 2013/59/EURATOM z dnia 5 grudnia 2013 r. ustanawiająca podstawowe normy bezpieczeństwa w celu ochrony przed zagrożeniami wynikającymi z narażenia na działanie promieniowania jonizującego oraz uchylająca dyrektywy 89/618/Euratom, 90/641/Euratom, 96/29/Euratom, 97/43/Euratom i 2003/122/Euratom, data dostępu 27.02.2021
- Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 3 kwietnia 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej, data dostępu 27.02.2021
- Klavs D., Pasagic D., Kotar N., Radiation protection in pediatric radiography – introducing some immobilization and protection equipment, Paediatrics Today 2016;12(1):81-86, data dostępu 27.02.2021
- Kozakiewicz B., Radiodiagnostyka i radioterapia kobiet w ciąży – fakty bez mitów, Curr Gynecol Oncol 2018, 16(1), p. 30–41, data dostępu 27.02.2021
- Radczuk M., Kasprzak J, Dawki promieniowania otrzymywane przez dzieci podczas wykonywania zdjęć rentgenowskich, Probl Hig Epidemiol 2014, 95(4): 956-963, data dostępu 27.02.2021
- Zasady ochrony radiologicznej, https://inforadiologia.pl/informacje,ochrona-radiologiczna,55.html, data dostępu 27.02.2021
- Alzen G., Benz-Bohm G., Radiation Protection in Pediatric Radiology, Dtsch Arztebl Int. 2011 Jun; 108(24): 407–414, data dostępu 27.02.2021
- Henshke J., Isajenko K, Krajewski P., Ochrona Radiologiczna, http://www.if.pw.edu.pl/~pluta/pl/dyd/POKL33/pdf/mat-wykl/JH-KI-PK-wyklad_OCHRONA_RADIOLOGICZNA.pdf, s. 140 – 152, data dostępu 27.02.2021
- Zacharias C., Alessio A., Otto R., Iyer R., Philips G., Swanson J., Thapa M., Pediatric CT: Strategies to Lower Radiation Dose, AJR 2013; 200:950–956, data dostępu 27.02.2021